Verwerkingsopdracht Verlichting klas 5 - Kleine gedigten voor kinderen

Kleine gedigten voor kinderen is kenmerkend voor de verlichtingsliteratuur

Ik heb gedichtjes uit de gedichtenbundel Kleine gedigten voor kinderen van Hieronymus van Alphen gelezen. Dit zijn korte gedichtjes met eenvoudige rijmschema’s, die aan kinderen konden worden voorgelezen zodat ze spelenderwijs zouden kunnen leren. Volgens van Alphen was een kind nog onbeschreven en konden goede eigenschappen worden aangeleerd. Alle gedichtjes zijn opvoedkundig bedoeld: ze geven de idealen van de verlichting weer en leren de kinderen deugden als gehoorzaamheid, eerbied voor de ouders, bescheidenheid en eerlijkheid. Ook wil van Alphen met zijn gedichtjes de kinderen aan sporen om vragen te stellen en na te denken over wat hij schrijft.

Opvoeding en onderwijs

Dit zijn belangrijke thema’s in de verlichting. In de verlichting was er een enorme drang naar kennis, het ‘willen weten’, en men vond het ook belangrijke dat kinderen deze instelling hadden. De samenleving moest beschaafder worden. De verlichting is dan ook de eerste stroming waarin echt aandacht voor kinderliteratuur komt. Dat zie je terug in deze dichtbundel: de gedichtjes zijn eenvoudig te lezen en te onthouden, zodat ze leuk zijn voor kinderen. Toch is het hoofddoel van deze dichtbundel echt didactisch: Hieronymus van Alphen probeert kinderen echt op te voeden en te beschaven. Elk gedichtje heeft een duidelijke moraal en heeft als doel het bijbrengen van een deugd.

 'k Heb zei hij, moeder lief! zo even

Weer kwaad gedaan.

Terwijl ik bezig met paletten                                        uit: Het gebroken glas

Bij 't venster was.                                                       

Vloog mijn volan, door 't fors raketten,

Daar in het glas.

Kom Keesje lief! hou op met krijten,

zei moeder toen:

'k Wil u die misslag niet verwijten,

Hij kreeg een zoen.

Keesje breekt een glas, en hoewel hij het lasting vind om dit aan zijn moeder op te biechten, besluit hij toch de waarheid te vertellen. Hij wordt hiervoor beloond.

Bewust van de realiteit

In de Verlichting probeerde men met beide benen op de grond te staan en was men erg realistisch: rede voerde de boventoon. Men was zich erg bewust van de realiteit en had veel aandacht voor de zaken om zich heen. Dit hing ook weer samen met de eeuwige drang naar kennis: men had een hele onderzoekende houding voor de dingen om zich heen.

Ach! mijn zusjen is gestorven,

nog maar veertien maanden oud.

'k Zag haar dood in 't kisje liggen:                     uit: Klagt van den kleinen Willem

ach wat was mijn zusje koud!

Morgen zal ik - maar voor mij ook

is 't gevaar van sterven groot.

Gistren liep zij met mij speelen;

 gistren nog! en nu - reeds dood!

De relatie tussen ouders en kinderen

De ouder-kind relatie is een belangrijk aspect in de Verlichting. Respect en eerbied voor de ouders is belangrijk, maar ook liefde en gehoorzaamheid. Ouders dienen hun kinderen streng op te voeden en veel te oderwijzen, maar ze tegelijkertijd alle liefde te geven.

Maar kan ik geen rijmpjes digten,

Moet ik zwigten

Voor mijn broêr in poëzij.                                             uit: Het geschenk

Neem dan, moeder! slegts dit roosjen

Van uw Coosjen,

'k Heb u tog zo lief als hij.

Natuur

Ook de natuur is een thema uit de verlichting en een terugkerend thema in de gedichten van van Alphen. Er zijn maar een paar gedichten waarin natuur het hoofdthema is, maar in bijna elk gedicht is er wel aandacht voor de omgeving en is er op zijn minst een korte beschrijving over een stukje natuur. Respect voor de natuur is belangrijk, evenals respect voor god die al die mooie natuur geschapen heeft.

Die tijd is mij de liefste,

Wanneer de boomen bloeien.

Dan krijgt men mooie bloempjes,                                   uit: vertelling van Dorisje  

om tuiltjes van te vlegten.

Dan ziet men duizend vogels

Op groene takjes zingen.

Is dat niet in de lente?

Toch bevatten de gedichtjes niet alle kenmerken uit de verlichting. Een belangrijke stroming in de verlichting was het classisme. Deze gedichtjes zijn duidelijk niet classisistisch. In het classisime is het strikte naleven van allerlei regels en bepalingen (meestal uit de Oudheid) heel belangrijk en wordt er gestreefd naar volmaaktheid. Dit is helemaal niet het doel van Van Alphen: hij wil graag educatieve gedichtjes maken die leuk zijn om te lezen. Van Alphen was een vernieuwer: hij verzette zich tegen alle standaard regels en wilde poëzie voor de verbeelding van het kind.

Kleine gedigten voor kinderen is zeker kenmerkend voor de literatuur uit de Verlichting. Het didactische thema voert de boventoon, er is aandacht voor de realtiteit, godsdienst, politiek en de natuur en de idealen van de Verlichting worden uitgedragen.